Historia Rzecznictwa Patentowego
Pierwszym polskim aktem prawnym statuującym zawód rzecznika patentowego był tymczasowy dekret o Urzędzie Patentowym z dnia 13 grudnia 1918 r., który wszedł w życie w dniu 28 grudnia 1918 r. Art. 11 dekretu stanowił, że „Strony mogą występować w Urzędzie Patentowym bądź osobiście, bądź przez pełnomocników. Pełnomocnikami mogą być osoby mieszkające w Polsce, z wyższem, zwłaszcza technicznem wykształceniem, wciągnięte przez Urząd na listę pełnomocników.”
Pierwsze wpisy na listę pełnomocników przy Urzędzie Patentowym nastąpiły w dniu 17 kwietnia 1919 r. Na listę pełnomocników przy Urzędzie Patentowym wpisywano inżynierów i adwokatów, których nazywano inżynierami patentowymi, adwokatami patentowymi lub obrońcami patentowymi.
Nazwę rzecznik patentowy wprowadziła ustawa o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych uchwalona w dniu 5 lutego 1924 r. Określenie rzecznik patentowy oznacza „wyraziciela”, czyli „rzecznika” interesu wynalazcy w postępowaniu przed Urzędem Patentowym.
Działalność rzeczników patentowych przerwał wybuch II wojny światowej. W marcu 1946 r. Urząd Patentowy ogłosił odtworzoną listę rzeczników patentowych, na której znalazło się zaledwie 11 nazwisk.
Status prawny rzecznika patentowego zmieniła całkowicie ustawa o Kolegium Rzeczników Patentowych z dnia 20 grudnia 1949 r. Ustawa ta przekształciła wolny zawód rzecznika patentowego w zawód urzędniczy. Rzecznicy patentowi stali się pracownikami Urzędu Patentowego podlegającymi przepisom ustawy o państwowej służbie cywilnej.
Kolegium Rzeczników Patentowych zostało rozwiązane na mocy ustawy z dnia 22 maja 1958 r. o rzecznikach patentowych. Ustawa ta reaktywowała wolny zawód rzecznika patentowego. Ustawa przewidywała obowiązkową organizację rzeczniowską: Zrzeszenie Rzeczników Patentowych, które tworzyli wszyscy rzecznicy patentowi wpisani na listę rzeczników patentowych. Do zadań Zrzeszenia należało głównie ustalanie prawidłowych zasad wykonywania zawodu rzecznika patentowego i reprezentowania ogółu rzeczników. Zrzeszenie opracowało „Zasady etyki rzeczników patentowych”, które na ówczesne czasy był rzadkością wśród wielu innych wolnych zawodów ”.
Kolejna ustawa o rzecznikach patentowych została uchwalona przez Sejm 21 kwietnia 1966 r. Uchyliła ona ustawę z roku 1958 i zobowiązała Prezesa Rady Ministrów do wydania rozporządzenia w sprawie zakończenia działalności rzeczników patentowych i ich zrzeszenia. Ustawa definiowała status rzecznika patentowego w sposób zbliżony do statusu w byłym Kolegium Rzeczników Patentowych. Ustawa określała, że na listę rzeczników patentowych może być wpisana wyłącznie osoba zatrudniona w tym charakterze jako pracownik w uspołecznionym zakładzie pracy (j.g.u.). Zakazała ona wykonywania czynności rzecznkiowskich w imieniu własnym i na własny rachunek. Zgodnie z rozporządzeniem RM z dnia 21 czerwca 1966 r. działalność prywatnych rzeczników patentowych i ich zrzeszenia zakończyła się z dniem 30 września 1967 r. Usługi rzecznikowskie na rzecz osób fizycznych oraz osób prawnych niebędących jednostkami gospodarki uspołecznionej miały świadczyć jednostki utworzone przy prezydiach rad narodowych. Ostatecznie jednak taka jednostka została utworzona jedynie w Stołecznej Radzie Narodowej w Warszawie.
Po likwidacji Zrzeszenia Rzeczników Patentowych w roku 1967, rzecznicy patentowi nie posiadali organizacji, która reprezentowałaby ich interesy na zewnątrz oraz dbała o należyte wykonywanie zawodu. Dla celów wymiany doświadczeń zawodowych i prowadzenia dyskusji na interesujące tematy z zakresu własności przemysłowej za zgodą Urzędu Patentowego utworzono przy Naczelnej Organizacji Technicznej (NOT), lecz poza jej strukturą, Podkomisję Ochrony Własności Przemysłowej (później przekształconą w Komisję Ochrony Przemysłowej) jako organizację społeczną. Ani podkomisja, ani komisja nie zrzeszała rzeczników patentowych na określonych zasadach statutowych, lecz była otwarta dla wszystkich chętnych i zainteresowanych tematyką wynalazczą.
W październiku 1980 roku rzecznicy patentowi z poznańskiej i warszawskiej Komisji Ochrony Przemysłowej wystąpili z inicjatywą powołania ogólnopolskiej organizacji rzeczników patentowych. Po porozumieniu się z dalszymi Komisjami z Gdańska, Katowic, Krakowa, Łodzi i Wrocławia powołano dnia 12 grudnia 1980 r. komitet założycielski, który postanowił założyć Stowarzyszenie Rzeczników Patentowych. W dniu 16 września 1981 r. wojewoda poznański wpisał do rejestru stowarzyszeń Stowarzyszenie Rzeczników Patentowych. W roku 1982 powstały zarządy oddziałowe Stowarzyszenia we wszystkich większych miastach wojewódzkich. Do SRP należało około 800 rzeczników patentowych czynnych zawodowo.
Działalność Stowarzyszenia Rzeczników Patentowych koncentrowała się wokół zagadnień związanych z wykonywaniem zawodu rzecznika patentowego (organizowanie konferencji i seminariów, popularyzowanie historii rzecznictwa patentowego). Najważniejszą działalnością SRP było dążenie do zmiany ustawy o rzecznikach Patentowych. Głównym postulatem wysuwanym przez SRP było wprowadzenie przepisu umożliwiającego wykonywanie zawodu rzecznika patentowego we własnym imieniu i na własny rachunek.
Współczesny okres rzecznictwa patentowego w Polsce otwiera ustawa o rzecznikach patentowych z dnia 9 stycznia 1993 r. Najważniejszą cechą tej ustawy jest to, że uznała ona działalność rzecznikowską za zawód, którego wykonywanie polega na świadczeniu pomocy w sprawach dotyczących własności przemysłowej. Sposób wykonywania zawodu ustawa pozostawiła do swobodnego wyboru rzecznika, umożliwiając działania w ramach stosunku pracy lub na własny rachunek.
Ustawa powołała samorząd rzeczniowski o nazwie Polska Izba Rzeczników Patentowych określając, że organami samorządu są: Krajowy Zjazd Rzeczników Patentowych, Krajowa Rada Rzeczników Patentowych, Komisja Rewizyjna, Odwoławcza Komisja Dyscyplinarna, Komisja Dyscyplinarna i Rzecznik Dyscyplinarny.
I Krajowy Zjazd Rzeczników Patentowych odbył się 28 sierpnia 1993 r. w Warszawie. Wzięło w nim udział 725 rzeczników patentowych. Zjazd uchwalił Statut Polskiej Izby Rzeczników Patentowych oraz wybrał członków organów Samorządu.
Obecnie zasady i warunki wykonywania zawodu rzecznika patentowego oraz organizację i zakres działania samorządu rzeczników patentowych określa ustawa o rzecznikach patentowych z dnia 11 kwietnia 2001 r.
Opracowano na podstawie „Historii rzecznictwa patentowego w Polsce” Mieczysława Słomskiego, UNIVERSITAS, Kraków 1997.